Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu to niezwykle interesująca instytucja, która znajduje się na terenie Fortu Gerharda, pruskiego fortu nadbrzeżnego, którego budowa miała miejsce w połowie XIX wieku. To historyczne miejsce udostępnia zwiedzającym bogaty zbiór eksponatów oraz wiedzy na temat obronności wybrzeża Polski.
Muzeum szczyci się zbirami, które łącznie przekraczają 3000 różnorodnych eksponatów. W wystawach prezentowane są nie tylko artefakty związane z fortyfikacjami nadbrzeżnymi, ale także elementy ilustrujące historię ich rozwoju. Zapewnia to odwiedzającym doskonałą okazję, by zgłębić znaczenie obronności regionu.
Oprócz wystaw stałych, muzeum aktywnie organizuje wydarzenia edukacyjne i popularyzacyjne, które mają na celu przybliżenie zwiedzającym historii obrony wybrzeża. To doskonała okazja, aby nauczyć się więcej o lokalnych fortach oraz ich historycznym znaczeniu.
Muzeum prowadzi również działania mające na celu rewitalizację innych zabytkowych fortyfikacji znajdujących się w Świnoujściu, co świadczy o zainteresowaniu ochroną i zachowaniem lokalnego dziedzictwa kulturowego. Warto odwiedzić to miejsce, by lepiej poznać historię regionu i jego militarne tradycje.
Historia
Muzeum Obrony Wybrzeża, mieszczące się w XIX-wiecznym Fort Gerharda w Świnoujściu, jest wspaniałym przykładem historycznej architektury wojskowej. To jeden z najlepiej zachowanych pruskich fortów artyleryjskich w Europie, którego historia sięga lat 1848-1859. Jego głównym celem była obrona portu przed atakami od strony morza.
Fort wybudowany na wyspie Wolin, otoczony fosą wodną, wyróżnia się dwukondygnacyjną, owalną strukturą znaną jako ridita. Po 1863 roku otoczono go wałami ziemnymi. Od 1881 roku wzbogacił się o baterię nadbrzeżną, która zawierała lądowe stanowiska artyleryjskie oraz kaponiery, co znacznie zwiększyło jego możliwości obronne.
Obszar fortu przeszedł istotne zmiany. W latach 70. XIX wieku jego dwukondygnacyjna część została przekształcona w budynek koszarowy. Zwodzony most prowadził do głównego wejścia, umożliwiając swobodne poruszanie się między różnymi sekcjami fortu. W latach 1876–1881 poszerzono jego terytorium na północ, włączając nową część zachodnią, gdzie zainstalowano 11 stanowisk ogniowych dla armat, mimo że ostatecznie zamontowano tam tylko 4 armaty Kruppa kal. 21 cm oraz 7 armat 15 cm.
W późniejszym okresie fort zyskał dodatkowe elementy uzbrojenia, w tym artylerię polową oraz karabiny maszynowe. Na południowym i północnym odcinku fosy zbudowano schrony strzeleckie, które były połączone podziemnymi tunelami z dziedzińcem. Na przełomie XIX i XX wieku zainstalowano łączność telegraficzną oraz stworzono kolej wąskotorową, co znacznie wpłynęło na komunikację w obrębie fortu.
Po zakończeniu I wojny światowej, fort został przejęty przez niemiecką marynarkę wojenną, służąc jako obiekt wsparcia aż do końca II wojny światowej. Po wojnie znajdował się pod administracją rosyjską, a od 1962 roku przeszedł w ręce miasta. Przez pewien czas pełnił rolę magazynów, zanim został całkowicie opuszczony.
W 2001 roku fort zyskał nowe życie dzięki grupie pasjonatów, którzy zaczęli organizować różnego rodzaju wydarzenia związane z tzw. żywą historią. Można tu spotkać historycznego komendanta Twierdzy Morskiej oraz studentów przebranych w pruskie mundury, którzy oprowadzają turystów po terenie fortu, wprowadzając ich w fascynujący świat przeszłości.
Powstanie muzeum
Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu zdecydowanie ma swoją historię sięgającą 2001 roku, kiedy to rozpoczęło swoją działalność jako niewielka ekspozycja tematyczna. Głównym celem tej pierwotnej wystawy było przybliżenie zwiedzającym historii Twierdzy Świnoujście, a zbierane wówczas eksponaty stanowiły ważny element tej narracji.
W 2010 roku Muzeum uzyskało osobowość prawną, co miało kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju i formalizacji jego działalności. Proces ten wymagał zatwierdzenia statutu placówki przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od tego momentu muzeum mogło podejmować szersze działania na rzecz ochrony i prezentacji historycznych zbiorów.
Do dnia dzisiejszego, a dokładniej mówiąc w roku 2020, kolekcja Muzeum Obrony Wybrzeża wzrosła do ponad 300 eksponatów, co czyni ją interesującym miejscem dla miłośników historii i turystów zainteresowanych dziedzictwem regionu.
Status prawny i struktura organizacyjna muzeum
Działalność Muzeum jest ściśle regulowana przepisami prawa i opiera się na takich aktach jak ustawa o muzeach oraz ustawa dotycząca organizowania i prowadzenia działań w sferze kultury. Co więcej, muzeum posiada własny statut, który stanowi podstawę jego funkcjonowania.
Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu podlega bezpośrednio Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co potwierdza jego znaczenie w krajowym systemie instytucji kultury. W myśl statutu, muzeum jest instytucją kultury, której organizację wspiera prywatny fundator, który zapewnia niezbędne zasoby finansowe do sprawnego utrzymania oraz nieustannego rozwoju tej placówki.
Ze szczegółami wewnętrznej struktury i zasad pracy muzeum można zapoznać się w Regulaminie Organizacyjnym, który precyzuje sposób działania i organizacji pracy w Muzeum.
Kolekcja i jej pochodzenie
Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu to wyjątkowe miejsce, które zajmuje pozycję największego prywatnego muzeum w całej Polsce. Warto podkreślić, że jego kolekcja wciąż się rozwija. Większość eksponatów pozyskiwanych jest poprzez zakupy od kolekcjonerów zarówno z kraju, jak i z zagranicy. Dodatkowo, niektóre z muzealiów zostały przekazane jako darowizny lub depozyty od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z siedzibą w Szczecinie, w tym jeden z wraków pojazdu Sd.Kfz. 7/2 oraz fragmenty brytyjskiego bombowca z czasów II wojny światowej.
Wszystkie eksponaty są prezentowane w ramach pięciu różnorodnych wystaw:
- Bóg wojny – artyleria – ekspozycja zbioru dział, armat, moździerzy oraz amunicji artyleryjskiej,
- Historia Świnoujścia – gdzie zgromadzone są przedmioty ilustrujące historię tego regionu od średniowiecza po czasy współczesne,
- Forteczna kuchnia – odwzorowanie kuchni fortecznej z 1913 roku na podstawie oryginalnego zdjęcia,
- Zbrojownia – zbiory broni strzeleckiej, liczące ponad 200 sztuk, obejmujące okres od XVIII wieku do Zimnej Wojny,
- Broń systemu Kałasznikowa 1947-2019 – kolekcja broni zaprojektowanej przez Michaiła Kałasznikowa, najbardziej znane karabinki świata.
Muzeum zrzesza w swoich zbiorach ponad 3000 eksponatów, a niektóre z nich są szczególnie wyjątkowe:
- Niemiecka kuchnia polowa wz. 1909 z 1916 roku w pełnym wyposażeniu,
- Dwa niemieckie wozy taborowe z 1915 roku,
- Wspaniała kolekcja mundurów armii pruskiej i niemieckiej datująca się od 1840 roku do czasów II wojny światowej,
- Replika kartaczownicy Gatlinga skonstruowana na oryginalnych częściach,
- Replika działka rewolwerowego Hotchkiss M1873 o kalibrze 3.7 cm,
- Działo przeciwpancerne D-44 o kalibrze 85 mm,
- Działo przeciwlotnicze S-60 o kalibrze 57 mm,
- Wszystkie inne znaczące działo, w tym m.in. armata morskie ZU-23 Wróbel oraz armata 8.8 cm Flak 37.
Kolejnym interesującym aspectem jest bogata kolekcja broni strzeleckiej, która także liczy ponad 200 jednostek. Szczególnie wyróżniają się:
- Karabin Volkssturmgewehr Gustlov – jeden z 52 zachowanych egzemplarzy na świecie,
- Miotacz ognia LPO-50 oraz Liczne karabiny maszynowe,
- Karabin Mosin – w różnych wersjach,
- Karabin Dreyse oraz Mauser 71.
W skład zbiorów wchodzi także kolekcja zdjęć, grafik i dokumentów, w tym:
- Miedzioryt Meriana, obrazujący szwedzkie umocnienia w ujściu Świny z XVII wieku,
- Albumy, fotografie i listy żołnierzy pełniących służbę w świnoujskiej Twierdzy od końca XIX do lat 40. XX wieku.
Wśród innych przedmiotów warto wymienić zbiornik sprężonego powietrza, zapalniki do pocisku V-1 oraz zapalniki do rakiety V-2, a także Nebelwerfer 28/32 Wk. Spr./Fl.
Przypisy
- Dz.U. z 2022 r. poz. 385
- Dz.U. z 2020 r. poz. 194
- MKDNiS – Muzea utworzone przez osoby fizyczne s. 5, poz. 47.. bip.mkdnis.gov.pl, 19.03.2014 r. [dostęp 16.10.2021 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Muzea":
Muzeum Rybołówstwa Morskiego w Świnoujściu | Muzeum Historii Twierdzy ŚwinoujścieOceń: Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu