Fort Gerharda w Świnoujściu

---

Historia

Fort Gerharda to jedno z najlepiej zachowanych pruskich fortów artyleryjskich w Europie, ulokowane malowniczo na wyspie Wolin, w obrębie Świnoujścia. Historia jego powstania sięga okresu I wojny prusko-duńskiej, kiedy to w 1848 roku duńska fregata zablokowała dostęp do portu Świnoujścia, co przyniosło znaczące straty w handlu. Ten incydent zmusił Prusy do działania, co doprowadziło do rozpoczęcia budowy fortów w mieście, aby zabezpieczyć kluczowy szlak komunikacyjny. Budowa Fortu Wschodniego miała miejsce w latach 1848-1859. Jego głównym celem była obrona portu i Cieśniny Świny przed wrogą flotą.

Fort składał się pierwotnie z dwóch części: dzieła (niem. Werk) oraz baterii artyleryjskiej. W północno-wschodniej sekcji fortu znajdowała się bateria artyleryjska, która miała za zadanie atakować wrogie okręty próbujące zablokować wejście do strategicznej Cieśniny Świny, łączącej się z Zalewem Szczecińskim oraz portem w Szczecinie. Bateria była wyposażona w pruskie, ładowane odprzodowo armaty, które były chronione przez wały ziemne. Natomiast dzieło fortu składało się z dwukondygnacyjnej redity, otoczonej mokrą fosą oraz półkaponierami, które miały na celu odpieranie ewentualnych ataków desantowych zasobów wroga.

Dzięki uzbrojeniu w 25 armat 12-funtowych, umieszczonych w kazamatach na obu piętrach budynku, fort miał się dobrze bronić. Dodatkowo redita była wyposażona w strzelnice karabinowe, które skierowane były na dziedziniec fortu.

Przebudowy

Po wojnie prusko-francuskiej, będącej wynikiem wygranej przez Prusy, fort przeszedł istotne przebudowy w latach 1876–1877, finansowane z reparacji wojennych od Francji. W wyniku tych prac zrezygnowano z podziału na dwie odrębne części, integrując całość w jeden kompleks, otoczony nową mokrą fosą o długości ponad 800 metrów. Główne uzbrojenie fortu stały się potężne armaty, które umieszczono na nowo usypanych tarasach artyleryjskich, co przeciągnęło uwagę obrońców bardziej w kierunku północnym. Dolny taras został wyposażony w 4 armaty produkcji Kruppa kal. 15 cm Ring Kanone C/72, podczas gdy na górnym tarasie znajdowało się 7 armat kal. 21 cm (Niemcy zawsze podawali kaliber w centymetrach).

Dodatkowo wybudowano nowe magazyny amunicyjne, a budynek redity przebudowano, przekształcając go w budynek koszarowy. Dawne strzelnice poszerzono i wstawiono okna, by poprawić standardy życia żołnierzy. Nowoczesne uzbrojenie fortu obejmowało również artylerię polową oraz karabiny maszynowe. Na południowym i północnym odcinku fosy zbudowano dwa schrony strzeleckie, które były połączone podziemnymi tunelami z dziedzińcem. W okresie przełomu XIX i XX wieku fort zyskał także łączność telegraficzną oraz kolej wąskotorową.

W początkowym okresie fort był obsadzony przez batalion piechurów i artylerzystów, liczący około 300 żołnierzy. Po zakończeniu I wojny światowej, zabrano go pod zarząd niemieckiej marynarki wojennej, pełniąc jednocześnie funkcję pomocniczą aż do końca II wojny światowej. Po wojnie fort znajdował się w rękach sowietów, lecz od 1962 roku został przekazany miastu. Po opuszczeniu go przez Armię Radziecką, przez kilka lat pełnił funkcję magazynów, a później został zapomniany. W 2001 roku fort został wydzierżawiony przez pasjonatów, którzy na jego terenie realizują niezwykłe inicjatywy związane z żywą historią. W forcie rezyduje historyczny komendant Twierdzy Morskiej, a jego teren ożywiają studenci przebrani w pruskie mundury.

Od 2010 roku w forcie ma swoją siedzibę Muzeum Obrony Wybrzeża, które przyciąga zarówno turystów, jak i miłośników historii.

Zwiedzanie

Wizyty w forcie rozpoczęły się 11 sierpnia 2011 roku, oferując zwiedzającym możliwość odkrycia jednej z najcenniejszych historycznych budowli w Polsce. Uwagę przyciągają znajdujące się tutaj doskonale zachowane ławy artyleryjskie, które składają się z kamienno-ceglanych stanowisk dla dział o kalibrze 150 mm i 210 mm. Te unikatowe relikty, w postaci mocowań różnych typów armat, są jednymi z najważniejszych atrakcji turystycznych.

Fort pełnił również funkcję koszarową, a jego charakterystyczną cechą są dwa granitowe kamienie umieszczone nad wejściem, które upamiętniają datę zakończenia budowy. Warto zwrócić uwagę na strop wewnątrz, gdzie znajdują się szyby windy, które służyły do transportu dział na wyższe kondygnacje oraz mniejsza winda do amunicji.

Warto również zaznaczyć, że fort mieści w sobie największe prywatne muzeum w Polsce. W obiekcie tym można zobaczyć imponującą kolekcję ponad 3000 eksponatów, rozwiniętą na pięciu wystawach tematycznych: „Bóg wojny – artyleria”, „Historia Świnoujścia”, „Fortowa kuchnia”, „Zbrojownia” oraz „Broń systemu Kałasznikowa 1947-2019”. Każda z wystaw oferuje ciekawy wgląd w historię oraz tradycję wojskowości.

W obrębie fosy fortecznej znajdują się istotne elementy obronne, jak dwie kaponiery, które są połączone z fortem systemem podziemnych tuneli, podkreślających wielowarstwową strukturę obronną. Dodatkowo, na placu musztry, zwiedzający mogą podziwiać wrak transportera Sd.Kfz. 7/2, który w 2006 roku został wyłowiony z morza w rejonie Dziwnowa na Pomorzu Zachodnim.

---

Oceń: Fort Gerharda w Świnoujściu

---