Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Świnoujściu

---

Historia

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, położony w Świnoujściu, ma bogatą historię, sięgającą początków XV wieku. Uważa się, że zbudowano go na miejscu wcześniejszej świątyni. W 1535 roku, w wyniku reformacji, majątek cysterski został włączony do księstwa, co spowodowało, że kościół przeszedł pod zarząd protestantów.

Do parafii, oprócz samego Karsiboru, przynależały również dwie osady: Woitzke oraz Fuhlensee, które niestety upadły podczas wojny trzydziestoletniej. Z okresu 1578-1628 znany jest pastor Hermann Poley, a jego następca, Joachim Hageus, sprawował posługę w latach 1628-1642. Wojny przyniosły wiele trudności, co wpłynęło na zmniejszenie dochodów z probostwa.

W rezultacie, aby zaległości finansowe mogły być pokryte, przydzielono parafii wieś Westswine, dziś znaną jako Świnoujście, jako filię. Niestety, pastor Hageus zginął tragicznie w Świnie, kiedy jego łódź wywróciła się na wodach w drodze do tej nowej placówki.

W czasie wojny trzydziestoletniej, latem 1630 roku, szwedzka armia pod dowództwem Gustawa II Adolfa lądowała na wyspie Uznam, kierując się ku Szczecinowi. Z racji strategicznej nawigacji, szwedzcy żołnierze korzystali z drogi przez Świnę. Król postanowił zatrzymać się w Karsiborze, gdzie przebywał zaledwie kilka dni, wybierając plebanię jako miejsce odpoczynku.

Po ośmiu latach sytuacja się powtórzyła, znowu do Karsiboru nadciągnęły wojska szwedzkie. Tym razem admirał Lars Mathson Strusshjelm zakotwiczył swoją flotę na Świnie, a jako wsparcie dla kościoła przekazał dzwon, ołtarzowe obrusy oraz cenny, pozłacany srebrny kielich i patenę w 1649 roku. Te cenne naczynia mszalne były używane przez wiele lat podczas liturgii.

Kościół przeszedł także znaczną rozbudowę w pierwszej połowie XVII wieku. W XVIII wieku lokalny mieszkaniec, Dawid Kroening, w swoim testamencie przekazał kościołowi majątek, nakładając jednak zastrzeżenie dotyczące pomocy ubogim w Karsiborze. Z reszty, która urosła do kwoty 3250 talarów, sfinansowano przebudowę kościoła oraz budowę wieży według projektów Karla Schinkla.

W powojennych latach, 8 grudnia 1946 roku, kościół otrzymał nowe wezwanie – Niepokalanego Poczęcia NMP. W 1986 roku, wieża została pokryta miedzianą blachą. Jednak tragiczne wydarzenia miały miejsce podczas kilku kradzieży: w 1994 roku skradziono pięć rzeźb z XVII wieku, a jeszcze wcześniej, w 1983 roku, obraz przedstawiający Ukrzyżowanie. Wszystkie te incydenty podkreślają trudne losy tego miejsca kultu.

Najważniejsze z utraconych rzeźb, w tym Pieta oraz figury św. Mikołaja, św. Barbary, św. Pawła i św. Marii Magdaleny, stanowiły część cennego gotyckiego ołtarza i były wykonane z polichromowanego drewna przez pomorski warsztat ze Stargardu.

Architektura

Kościół, będący istotnym punktem na mapie wsi, został zlokalizowany na wschodnim skraju terenu. Jest to budowla o prostokątnym planie, z charakterystyką salową i orientowaną, pierwotnie pozbawioną wieży, a z prezbiterium zakończonym prostą linią. Konstrukcja murów wykonana jest z cegły, osadzonych na solidnym kamiennym fundamencie, a całość przykrywa drewniany strop belkowany, który zestawiony jest z dwuspadowym dachem pokrytym miedzianą blachą. Lemowatość stropu wzbogacona jest boazerią. Przy wejściu, szczególnie widocznym od strony wieży, umieszczono emporę chórową, na której znajdują się XIX-wieczne organy.

Podczas renowacji budowli w 1825 roku, szczególną uwagę zwrócono na zachowanie starszego wyposażenia. Jeszcze na początku XX wieku istniała możliwość podziwiania starodawnych obrazów oraz sprzętów w kościele. Stalle, kazalnica oraz fragmenty południowej empory były zdobione unikalnymi wizerunkami, które zdają się świadczyć bardziej o inwencji twórczej, aniżeli o wyrafinowanej technice wykonania. Obrazy umieszczone w zakrystii wyrażają tematykę „grzechu i przebaczenia” w sposób częściowo drastyczny, lecz bardzo pouczający. Do dzisiaj niestety przetrwała jedynie część z tych cennych artefaktów.

Współczesna analiza architektoniczna nie pozwala na jednoznaczne określenie oryginalnych kształtów drzwi oraz okien obiektu. Elewacje północna i południowa charakteryzują się wysokimi oknami o ostrołukowych kształtach, stanowiącymi ozdobę maswerkowego, drewnianego laskowania. Otynkowana powierzchnia, która obecnie pokrywa ściany, uniemożliwia szczegółowe określenie pierwotnych form. Z kolei elewacja wschodnia jest obecnie bez okien, co budzi wiele pytań o jej pierwotne przeznaczenie.

Nad wejściem głównym, które usytuowane było od strony zachodniej, wzniesiono wieżę o kwadratowym planie, która zwęża się ku górze. W pierwszej kondygnacji można odnaleźć kruchtę z ostrołukowym portalem wejściowym oraz symetrycznie rozmieszczoną parę okienek w kształcie trójliścia, umiejscowionych w każdej ze ścian. Druga kondygnacja to jedynie poziome uskokowe przejście do trzeciego poziomu, gdzie znajdują się dzwony. Ściany dzwonnicy wykonano z cegły, natomiast laskowanie okna w kształcie ostrołuku, typu tryforyjnego, realizowane jest z drewna. W centralnej części ostrołuku umieszczono drewniane tarcze zegarowe. Każda z kondygnacji wieży wyodrębniona jest przy pomocy profilowanego gzymsu kordonowego. Całość wieńczona jest ostrosłupowym hełmem, pokrytym blachą miedzianą i zakończonym kulą oraz kogutem.

Warto zwrócić uwagę, że teren kościelny odgrywał dawniej rolę cmentarza, co dodatkowo podkreśla historyczne znaczenie tej lokalizacji.

Wyposażenie

W prezbiterium tej niezwykłej świątyni uwagę przyciąga drewniany ołtarz z XVI wieku, który przeszedł częściową rekonstrukcję po kradzieży. Centralnym punktem ołtarza jest rzeźba Matki Boskiej Bolesnej. Na skrzydłach tryptyku można zobaczyć ważne sceny z życia Maryi, takie jak: zwiastowanie, narodzenie Pana Jezusa, pokłon Trzech Króli oraz zaśnięcie Matki Boskiej. Dodatkowo, w dolnej części skrzydła znajdują się wizerunki czterech Świętych Ojców Kościoła: Ambrożego, Grzegorza Wielkiego, Hieronima i Augustyna. Zewnętrzne strony skrzydeł ukazują sceny związane z Męką Pańską. Nad ołtarzem wisi votum w formie okrętu, co dodaje niezwykłego charakteru temu miejscu.

Po bokach ołtarza znajduje się parawan, który wydziela przestrzeń zakrystii i jest ozdobiony biblijnymi scenami. Wnętrze świątyni zdobi także barokowa ambona z XVIII wieku, wsparta na kolumnie, wykonana z niezwykłym kunsztem i ozdobiona malowidłami, które przedstawiają czterech ewangelistów oraz alegoryczne ujęcie Chrystusa jako ogrodnika dbającego o winnicę. Z tego samego okresu pochodzą również dwa korpusowe świeczniki, które wprowadzają nastrój zadumy i kontemplacji w tym wyjątkowym miejscu.

Na wyposażeniu kościoła znajduje się także szafa ścienna z pierwszej połowy XVIII wieku, ulokowana po lewej stronie ołtarza. Oczarowuje ona zwiedzających obrazami przedstawiającymi zmartwychwstanie oraz powrót syna marnotrawnego, będąc przykładem baroku ludowego. W kruchcie dostrzegamy tajemnicze epitafium poświęcone:

Szlachetnie urodzona pani Hedewich Blixen zmarła w roku Pańskim 98 w dniu św. Jana w wieku 14 lat. Tutaj pochowana. Chrystus jest moim życiem, śmierć – moim zyskiem. Philip:I

Warto wspomnieć, że w Biblii Tysiąclecia czytamy:

Dla mnie bowiem żyć – to Chrystus, a umrzeć – to zysk (Flp 1,21)

Do istotnych elementów wyposażenia należy również: drewniany, polichromowany anioł chrzcielny, który wisi nad chrzcielnicą, okazały model żaglowca Kolumbia z 1909 roku, który według legendy zawieszono jako wotum za ocalenie podczas sztormu na Zalewie Szczecińskim, XVI-wieczny dzwon, oraz empora muzyczna z XIX-wiecznymi organami.

Dawniej na południowej ścianie wisiała płyta nagrobna z godłem narodowym oraz logogramem floty admirała. Na jej powierzchni widniał napis:

Dostojny, mocny dzielny pan Lars Mathson Strusshjem – admirał-porucznik Jego Królewskiego Majestatu Szwecji, urodzony w Szwecji w Nordköping w sierpniu 1574 roku, zmarł 2 października 1653 tutaj w Karsiborze w wieku 79 lat. Niechże Bóg będzie miłościwy Jego duszy, niech znajdzie w ziemi błogi spokój. Niechże Bóg obdarzy go także szczęśliwym zmartwychwstaniem.

Obecnie ta tablica nie istnieje, a empory boczne również nie zachowały się do naszych czasów. Zmiany dotknęły również posadzkę, co wpływa na ogólny wygląd wnętrza kościoła.

---

Oceń: Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Świnoujściu

---